Małgorzata Stefaniuk
Etyczne dylematy prawa (kara śmierci, aborcja
i eutanazja) w świetle badań polskiej opinii
publicznej
Ethical dilemmas of law (death penalty, abortion and euthanasia)
in the light of public opinion surveys
''...Przechodząc do problematyki aborcji, należy zauważyć, iż jest ona stale obecna
w debacie publicznej. Od czasu określanej jako „kompromisowa” (choć nie
wszyscy zgadzają się z takim określeniem rezultatów prac parlamentarnych) ustawy
z dnia 7 stycznia 1993 r. 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego
i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży36 podejmowano wielokrotnie
próby jej zmiany. W ostatnich latach są one coraz częstsze, przy czym daje się
zauważyć, że zgłaszane projekty są przeciwstawne i opierają się na odmiennych
podstawach ideologicznych. Zwolennicy projektów powołują się na opinię społeczeństwa,
w tym wyrażoną w badaniach opinii publicznej. Na szczególną uwagę
zasługują badania przeprowadzone w 2011 r.37 tuż przed rozstrzygnięciem przez
parlament dwóch całkowicie przeciwstawnych projektów zmiany wspomnianej
wyżej ustawy – projektu obywatelskiego oraz projektu Klubu Parlamentarnego
Sojuszu Lewicy Demokratycznej (oba projekty Sejm odrzucił 31 sierpnia 2011 r.).
Obywatelski projekt ustawy o zmianie ustawy o planowaniu rodziny, ochronie
płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży wpłynął do
Sejmu 9 grudnia 2010 r.38 Artykuł 1 otrzymał brzmienie „1. Każda istota ludzka
ma od chwili poczęcia przyrodzone prawo do życia. 2. Życie i zdrowie dziecka od
chwili jego poczęcia pozostają pod ochroną prawa”. W uzasadnieniu podniesiono
m.in., że przepisy, których uchylenie zaproponowano, są niezgodne z zasadami
moralności i Konstytucją.39
Natomiast poselski projekt ustawy o świadomym rodzicielstwie wpłynął
8 lipca 2011 r.40 Dawał on m.in. możliwości przerywania ciąży do 12 tygodnia jej
trwania bez ograniczeń, a po upływie 12 tygodni w sytuacjach, jakie przewiduje
obowiązująca ustawa z 7 stycznia 1993 r.
Nad obydwoma powyższymi projektami dyskutowano łącznie. Co do projektu
ustawy o świadomym rodzicielstwie (nazwanej ustawą o „świadomym
36 Dz. U. nr 17, poz. 78 z późn. zm.
37 Badania przeprowadzono w dniach 18–24 sierpnia 2011 r. na reprezentatywnej próbie losowej
1051 mieszkańców Polski., Opinie o prawnej dopuszczalności i regulacji aborcji, komunikat
z badań CBOS BS/102/2011, opracowała N. Hipsz. Wyniki badań dostępne na stronie internetowej
www.cbos.pl 38 Druk nr 4222/VI kadencji Sejmu RP. Dokonywał on zmian w powyższej ustawie oraz ustawie
z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2008 r., nr 115, poz. 728 z późn. zm.).
Zaproponowano zmianę tytułu ustawy – „o ochronie życia ludzkiego od poczęcia” oraz uchylenie
preambuły oraz art. 2, 3, 4, 4a i 9. 39 Druk nr 4610/VI kadencja Sejmu RP. Na 95 posiedzeniu Sejmu w dniu 1 lipca 2011 r. projekt
został skierowany do Komisji Polityki Społecznej i Rodziny oraz Komisji Zdrowia, a ta wniosła
o jego odrzucenie, czego dokonano na 99 posiedzeniu Sejmu RP w dniu 31 sierpnia 2011 r., przy
czym za odrzuceniem było 191 głosów, przeciw 186, a 5 się wstrzymało. 40 Druk nr 4603/VI kadencji Sejmu RP.
Małgorzata Stefaniuk
317
barbarzyństwie”) stwierdzono, że rozwiązania, jakie zawiera, „leżą w sprzeczności
z poglądami znacznej części polskiego społeczeństwa”,41 ale nie powołano
się przy tym na badania.
Dla niektórych posłów nie były przekonywające argumenty, iż nie należy
przyjmować żadnych skrajnych rozwiązań – ani dopuszczających przerywanie
ciąży, ani zaostrzających obowiązującą ustawę.42 Jako dowód na to, że nie jest
prawdą, iż w stosunku do aborcji w Polsce panuje konsensus i wszyscy Polacy
zgadzają się z obowiązującą ustawą, powołane zostały badania CBOS. Przedstawiciel
Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej stwierdził, iż według CBOS,
„który to instytut trudno jest podejrzewać o to, że jest organizacją pro-life 86 %
Polaków sprzeciwia się dopuszczalności aborcji niezależnie od okoliczności”.43
Rzeczywiście, tuż przed debatą w parlamencie przeprowadzone zostały badania
na temat stosunku do aborcji.44 W badaniach tych za całkowitym dozwoleniem
przerywania ciąży bez żadnych ograniczeń opowiedziało się 25% respondentów
(podobnie jak w r. 2009 i 2005). Najwięcej zwolenników tego stanowiska było
w 1999 r. (36%). Odpowiedzi ambiwalentnych w 2011 r. było 22%. Natomiast
stanowisko, iż przerywanie ciąży powinno być całkowicie zakazane, w 2011 r.
deklarowało 45% badanych. Biorąc pod uwagę wyniki badań przeprowadzanych
od 1999 r. wzrasta liczna osób będących przeciwnikami aborcji (pewne zachwianie
tej tendencji, a więc zmniejszenie liczy przeciwników aborcji – miało miejsce
w 2007 r.).45
Zwolennicy Platformy Obywatelskiej są podzieleni w kwestii prawnej dopuszczalności
aborcji, przy czym niewielką przewagę mają zwolennicy zakazu
41 Wystąpienie poseł Teresy Wargockiej w imieniu Klubu Parlamentarnego Prawo i Sprawiedliwość
na 99 posiedzeniu Sejmu RP VI kadencji w dniu 31 sierpnia 2011 r. Sprawozdanie stenograficzne
z 99 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej VI kadencji w dniu 31 sierpnia 2011 r.,
Warszawa 2011, s. 279–280. 42 O ustawie z 1993 r.: „Funkcjonująca ustawa jest wypracowanym konsensusem oraz nie ma
społecznego przyzwolenia na żadne skrajne rozwiązania”. Wystąpienie poseł Janiny Okrągły na
99 posiedzeniu Sejmu VI kadencji w dniu 31 sierpnia 2011. Sprawozdanie stenograficzne z 99 posiedzenia
Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej VI kadencji w dniu 31 sierpnia 2011 r., Warszawa 2011,
s. 289. 43 Wystąpienie przedstawiciela Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej Mariusza Dzierżawskiego
na 99 posiedzeniu Sejmu RP VI kadencji w dniu 31 sierpnia 2011 r. Sprawozdanie stenograficzne
z 99 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej VI kadencji w dniu 31 sierpnia 2011 r., Warszawa
2011, s. 297. 44 Badania przeprowadzono w dniach 2–9 czerwca 2011 r. na reprezentatywnej próbie losowej
1164 dorosłych Polaków oraz w dniach 30 czerwca – 6 lipca na reprezentatywnej próbie losowej
1080 dorosłych Polaków. Elektoraty partyjne o istotnych kwestiach społeczno-politycznych, komunikat
z badań BS/103/2011, opracowała B. Roguska. Wyniki badań dostępne na stronie internetowej
www.cbos.pl 45 Ibidem, s. 5.
Etyczne dylematy prawa (kara śmierci, aborcja i eutanazja) w świetle badań...
318
przerywania ciąży (39%) nad osobami popierającymi jej legalizację (33%).46
W elektoracie Sojuszu Lewicy Demokratycznej za legalizacją przerywania ciąży
opowiada się 43% badanych, zaś za zakazem przerywania ciąży – 26%.47 Wyborcy
Polskiego Stronnictwa Ludowego są częściej zwolennikami prawnego zakazu
aborcji (42%) niż jej dopuszczalności (23%). Najbardziej zbliżony do opinii na temat
przerywania ciąży w polskim społeczeństwie jest rozkład odpowiedzi wśród
elektoratu PiS.48 Elektorat Prawa i Sprawiedliwości jest najbardziej restrykcyjny
spośród innych w kwestii aborcji, gdyż za jej zakazem opowiada się 65% badanych,
a jedynie 12% uważa, że powinna być ona legalna.49 Wobec powyższych
danych stwierdzenie na forum Sejmu, iż 86 % Polaków sprzeciwia się aborcji nie
pokrywa się z wynikami omówionych badań. Być może, przewodniczącemu Komitetu
Inicjatywy Ustawodawczej chodziło o inne badania CBOS przeprowadzone
w 2010 r. zatytułowane Co jest ważne, co można, a czego nie wolno – normy
i wartości w życiu Polaków,
50 choć i w tym wypadku trudno jest uzyskać wynik
86 % przeciwników aborcji, nawet włączając osoby, które udzieliły odpowiedzi
ambiwalentnych. Wśród poddanych ocenie zachowań znalazło się przerywanie
ciąży, które potępiło 69% badanych, zaś 12 % uznało, że nie ma w nim nic złego
i zawsze może być usprawiedliwione, zaś 14% było odpowiedzi ambiwalentnych.
Należy jednak zauważyć, iż na wyższych niż przerwanie ciąży miejscach w skali
potępienia znalazły się takie zachowania, jak: wykorzystywanie pracowników
przez pracodawców, przyjmowanie łapówek, bicie dzieci, wykorzystywanie stanowiska
służbowego dla własnych korzyści, wręczanie łapówek, a nawet przekraczanie
dozwolonej prędkości.
Obok argumentów zaczerpniętych z badań opinii publicznej zwolennicy projektu
obywatelskiego powoływali się na głos opinii publicznej wyrażany za pomocą
podpisów pod projektami – zwłaszcza że projekt obywatelski podpisało
600 tys. osób,51 zaś pod ustawą o świadomym rodzicielstwie złożono prawidłowo
105910 podpisów. Wyrazy poparcia dla projektu obywatelskiego wyrażano również
w postaci dziesiątków listów: otwartych listów dziennikarzy, lekarzy, pracowników
naukowych. „Było tego mnóstwo”.52
46 Ibidem, s. 8. 47 Ibidem, s.10. 48 Ibidem, s.11. 49 Ibidem, s. 9. 50 Badania przeprowadzono w dniach 10–16 czerwca 2010 r. na liczącej 997 osób reprezentatywnej
próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski. Co jest ważne, co można, a czego nie wolno
– normy i wartości w życiu Polaków, komunikat za badań CBOS, BS/99/2010, opracował R. Boguszewski.
Wyniki badań dostępne na stronie internetowej www.cbos.pl 51 Wystąpienie posła Bolesława Piechy na 99 posiedzeniu Sejmu RP VI kadencji w dniu 31
sierpnia 2011 r. Sprawozdanie stenograficzne z 99 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej VI
kadencji w dniu 31 sierpnia 2011 r., Warszawa 2011, s. 290; wystąpienie posła Jana Dziedziczaka na
99 posiedzeniu Sejmu RP VI kadencji w dniu 31 sierpnia 2011. Ibidem, s. 293. 52 Wystąpienie przedstawiciela Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej Mariusza Dzierżawskiego
Małgorzata Stefaniuk
319
Odrzucenie omawianych projektów już w pierwszym czytaniu nie zniechęciło
innych do ponownego wnoszenia propozycji zmian ustawodawstwa w kwestii
aborcji, choć należy zauważyć, iż nie były to propozycje całkowicie nowe pod
względem merytorycznym, ale nawiązujące do wcześniej omówionych.
Projekt „Solidarnej Polski” , który wpłynął do Sejmu 19 czerwca 2012 r.53,
w swoim uzasadnieniu powoływał się na poprzedni projekt obywatelski oraz na
oczekiwania społeczne zmaterializowane poprzez przygotowanie projektu środowiska
obrońców życia, teraz wniesiony został jako poselski. Według tego projektu
za niedopuszczalne należało uznać przerwanie ciąży z powodów eugenicznych.
W uzasadnieniu wskazano, iż obowiązująca regulacja pochodzi sprzed wielu lat
a „od tamtego czasu poglądy w polskim społeczeństwie uległy, jak się wydaje,
przesunięciu w kierunku zrozumienia godności życia, również przed narodzeniem”.
I dalej stwierdzono, że „objęty przedłożeniem przypadek aborcji eugenicznej
uznaje za niedopuszczalny najwięcej Polaków, wobec czego zmiana przepisów
odpowiadać będzie powszechnemu poczuciu sprawiedliwości”.54 W uzasadnieniu
nie powołano się jednak na wyniki badań opinii publicznej, a projekt
nie był poddawany konsultacjom.55
Drugi projekt – ustawy o świadomym rodzicielstwie, sformułowany przez
„Ruch Palikota” – wpłynął do Sejmu 16 stycznia 2012 r.56 i został skierowany
na posiedzenie Sejmu. W porównaniu do projektu „Solidarnej Polski” miał on
o wiele szerszy zakres, gdyż dotyczył spraw związanych z prawem do informacji,
edukacji, poradnictwa i środków umożliwiających podejmowanie decyzji
w zakresie świadomego rodzicielstwa (art. 1 projektu). Art. 8 projektu przewidywał
prawo kobiety do przerwania ciąży podczas pierwszych 12 tygodni jej trwania,
a po upływie tego okresu w przypadkach gdy: 1) ciąża stanowi zagrożenie
dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej; 2) występuje duże prawdopodobieństwo
ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej
jego życiu; 3) ciąża jest następstwem czynu zabronionego.
na 99 posiedzeniu Sejmu RP VI kadencji w dniu 31 sierpnia 2011 r. Sprawozdanie stenograficzne z 99
posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej VI kadencji w dniu 31 sierpnia 2011 r., Warszawa 2011,
s. 297. 53 Druk nr 670 VI kadencji Sejmu RP.
54 Ibidem.
55 Omawiany projekt został skierowany do I czytania na posiedzeniu Sejmu, a następnie na
posiedzeniu Sejmu 10 października 2012 r. skierowany do Komisji Polityki Społecznej i Rodziny
oraz Komisji Zdrowia, przy czym 189 posłów było za skierowaniem do tej Komisji, 207 przeciwko,
a 30 wstrzymało się od głosu. W Komisji 23 października zapadła uchwała o odrzuceniu projektu
ustawy, a 24 października 2012 r. na posiedzeniu Sejmu miało miejsce II czytanie, w wyniku któ-
rego odrzucono projekt zgodnie z wnioskiem Komisji (245 posłów za odrzuceniem, 184 przeciw,
a 10 wstrzymało się od głosu). 56 Druk nr 562 VI kadencji Sejmu RP.
Etyczne dylematy prawa (kara śmierci, aborcja i eutanazja) w świetle badań...
320
W uzasadnieniu ustawy powołano się na postulaty organizacji pozarządowych
działających na rzecz praw kobiet oraz na potrzebę zapewnienia zgodności ustawodawstwa
zwykłego z Konstytucją RP, gdyż nie umożliwia ono pełnej realizacji
konstytucyjnych praw reprodukcyjnych.57
Nad obydwoma powyższymi projektami odbyła się w Sejmie emocjonująca
debata. Na wyniki badań opinii publicznej podczas pierwszego czytania poselskiego
projektu ustawy o świadomym rodzicielstwie powołał się tylko występujący
w imieniu klubu Platformy Obywatelskiej poseł Maciej Orzechowski, który
wniósł o odrzucenie tego projektu w pierwszym czytaniu. Wypowiadając się na
temat akceptowalności społecznej zabiegów przerywania ciąży, stwierdził:
Otóż w 2010 r. 14% obywateli opowiedziało się za całkowitym zakazem aborcji, a 74% za czę-
ściową legalizacją, a nie za dopuszczalnością swobodnego przerywania ciąży, bo takiej akceptacji
dla tego zabiegu nie ma.58
Nie wskazał jednak na źródło tych badań, kto je przeprowadził i jakie było
pytanie.
Poseł Arkadiusz Mularczyk w swoim wystąpieniu również powołał się na wyniki
badań, wskazując, iż ich źródłem jest CBOS. Stwierdził, iż przez zestawienie
projektu „Solidarnej Polski” z projektem „Ruchu Palikota” doszło do „gry”,
nieuwzględniającej faktu, że ten pierwszy projekt cieszy się dużym poparciem
społecznym. Tak wynika z badań CBOS, według których 84% Polaków uważa, iż
życie ludzkie powinno być chronione od poczęcia do naturalnej śmierci.59
Warto przyjrzeć się innym jeszcze badaniom dotyczącym aborcji, ale pod nieco
innym kątem, a mianowicie represji karnej, jaka powinna grozić za ten czyn.
Zdaniem respondentów, przerwanie ciąży (aborcja) nie powinno być wcale karane
(28%), nie karane, ale załatwiane w drodze mediacji (16%), karane grzywną
lub ograniczeniem wolności (16%), karane pozbawieniem wolności z warunkowym
zawieszeniem (15%), karane bezwzględnym pozbawieniem wolności (6%),
innymi karami (5%). Trudno było odpowiedzieć na pytanie 14% badanym.60
57 10 października 2012 r. projekt został odrzucony, za czym opowiedziało się 365 posłów, 60
było przeciwko, a 6 wstrzymało się od głosu. 58 Wystąpienie posła Macieja Orzechowskiego na 22 posiedzeniu Sejmu VII kadencji w dniu
26 września 2012 r. Sprawozdanie stenograficzne z 22 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
w dniu 26 września 2012 r., Warszawa 2012, s. 58. 59 Wystąpienie posła Arkadiusza Mularczyka na 22 posiedzeniu Sejmu VII kadencji w dniu
26 września 2012 r. Sprawozdanie stenograficzne z 22 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
w dniu 26 września 2012 r., Warszawa 2012, s. 85. 60 Tego rodzaju badania przeprowadził TNS OBOP według programu T. Szymanowskiego na
reprezentatywnej grupie badawczej 1005 osób. T. Szymanowski, Opinia społeczna w Polsce o zmianach
prawa karnego, „Państwo i Prawo” 2007, z. 5, s. 15.
Małgorzata Stefaniuk
321
Najnowsze wyniki badań dotyczące aborcji pokazują, iż na przestrzeni lat
(od 1990 r.) zmniejsza się liczba respondentów dopuszczających przerywanie cią-
ży, a rośnie liczba osób, które uważają ten zabieg za niedopuszczalny. Rozkład
odpowiedzi wygląda następująco. Za dozwoleniem bez żadnych ograniczeń opowiada
się 11% badanych, za dozwoleniem, ale z pewnymi ograniczeniami 36%,
a więc można stwierdzić, iż 47% deklaruje przyzwolenie przerywania ciąży. Po
drugiej stronie – łącznie 46% uważa, że aborcja powinna być zakazana: całkowicie
– 15%, z pewnymi wyjątkami – 31%. Powyższe dane pokazują, że opinie
Polaków są niemal dosłownie podzielone. Czynnikami, które wpływają na przyję-
cie stanowiska o niedopuszczalności przerywania ciąży, są: praktykowanie religii,
gorsze wykształcenie, zamieszkiwanie na wsi lub w małym mieście, prawicowa
orientacja i młody wiek.61
Biorąc za punkt wyjścia obecne uregulowania prawne, które co do zasady
zakazują przerywania ciąży, przewidując od tego trzy wyjątki (zagrożenie przez
ciążę życia lub zdrowia matki, ciężkie i nieodwracalne uszkodzenie płodu, gdy
ciąża była wynikiem przestępstwa), okazało się, iż odpowiedzi badanych można
uszeregować w sposób następujący: najwięcej (44%) było zwolenników węższego
niż obecne uregulowania zakresu sytuacji, w jakiej przerwanie ciąży byłoby
dopuszczalne; 27% badanych uznało, że należy zachować rozwiązania przyjęte
w obowiązującej ustawie; niewiele mniej, bo 25%, stwierdziło, że zakres sytuacji,
w jakiej przerwanie ciąży powinno być dopuszczalne, powinien zostać poszerzony
(tzn. obejmować również sytuacje dziś nielegalne, np. gdy kobieta nie chce
mieć dziecka, ma trudną sytuację materialną lub osobistą).
Jeżeli chodzi o obowiązującą obecnie ustawę aborcyjną, to 53% respondentów
wypowiedziało się za jej zmianą, a 28% nie widziało takiej konieczności
(19% uznało, że trudno powiedzieć). Osoby, które widziały potrzebę zmiany
ustawy, zdecydowanie (84%) opowiadały się za jej złagodzeniem. W skali kraju
złagodzenia oczekuje 43% Polaków, zaś 7% opowiada się za ograniczeniem moż-
liwości aborcji. 62
Wydaje się słuszne twierdzenie, że obowiązująca ustawa w znacznym stopniu
trafia w oczekiwania społeczne, choć część badanych nie jest tego świadoma.63
61 Badania przeprowadzono w dniach 18–24 sierpnia 2011 r. na liczącej 1051 osób reprezentatywnej
próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski. Opinie o prawnej dopuszczalności i regulacji
aborcji, komunikat z badań CBOS BS/102/2011, opracowała N. Hipsz. Wyniki badań dostępne na
stronie internetowej www.cbos.pl 62 Ibidem, s. 8. 63 Ibidem, s. 10.
Etyczne dylematy prawa (kara śmierci, aborcja i eutanazja) w świetle badań...
322
Gdyby porównać wyniki badań polskiej opinii publicznej do tych uzyskanych
w USA64 w 2012 r. przez Instytut Gallupa w sprawie aborcji,65 przeciwko aborcji
(pro-life – za życiem), opowiedziało się 50% badanych, zaś pro-choice (prawem
kobiety do wyboru) 41%...''
Tu jest czarno na bialym, jakie projekty ustaw, kiedy, i przez jakie partie. I co najwazniejsze, ile procent Polakow jest za aborcja na zyczenie. No a ze przeciez demokracje mamy, to wychodzi na to, ze wiekszosc jest przeciw...
